Het illustreren van verhalen is van alle tijden. De Egyptenaren deden het al. De geschiedenis van het prentenboek gaat eigenlijk terug naar de eerste primitieve mens. De holbewoners tekenden al hele grotten vol om hun verhalen te kunnen vertellen. In de middeleeuwen werden hele boeken verlucht met de mooiste tekeningen. Monnikenwerk! De boekdrukkunst maakte verspreiding van grote aantallen geïllustreerde boeken mogelijk. De uitvinding van grafische technieken, houtsneden, koper- en staalgravuren, lithografie hebben allemaal hun stempel gedrukt op de ontwikkeling van boekillustraties.

Verschillende stromingen en technieken hebben geleid tot het moderne prentenboek, waar tekst en illustraties samen een verhaal vertellen. Nu kennen we prentenboeken in allerlei vormen en maten. Er worden zelfs prentenboeken voor verschillende leeftijdscategorieën gemaakt. Dit is niet altijd zo geweest. Boeken speciaal geschreven en gemaakt voor kinderen zijn pas vanaf halverwege de 19e eeuw populair geworden. Daarvoor waren er wel boeken voor kinderen, maar die hadden vooral een educatief of religieus doel.

Het vroege prentenboek

Over het algemeen wordt het educatieve boek “Orbis sensualium pictus” (de zichtbare wereld in beeld) uit 1658 van de Tsjechische onderwijzer Comenius als eerste kinder- en prentenboek gezien. Eigenlijk was het meer een encyclopedie om kinderen Latijn te leren. De eerste Nederlandse auteur (dichter) die voor specifiek ook voor kinderen schreef was Hieronymus van Alphen. Zeer bekend is zijn gedicht uit 1778 “De Pruimenboom” die begint met “Jantje zag eens pruimen hangen”.

Bekend zijn ook de zogenaamde hanenboekjes (abc-boekjes) die bedoeld waren om te leren lezen (de haan stond altijd voorop deze boekjes). De plaatjes werden vergezeld van een belerend rijmpje.

De negentiende eeuw: het ontstaan van het moderne prentenboek

Hoewel niet speciaal bedoeld voor kinderen hebben de bekende sprookjesboeken van de gebroeders Grimm (1812) en Hans Christian Andersen (1837) veel invloed gehad op de kinderboeken die later zullen verschijnen, zoals het werk van Lewis Carol (Alice in Wonderland – 1865), Beatrice Potter (Pieter Konijn -1902) en A.A. Milne (Winnie de Pooh – 1926). Het boek van de Duitser Heinrich Hoffman “Piet de smeerpoets” (Struwwelpeter) uit 1845 markeert het begin van de opkomst van het moderne prentenboek voor kinderen. De Engelsman Randolph Caldecott heeft met zijn boeken en illustraties veel invloed gehad op het moderne prentenboek. Hij was een van de eersten die niet zijn illustraties maakte bij de tekst, maar tekst en illustratie als een geheel zag.

In Nederland werden eind 19e eeuw en begin 20e eeuw de stoute jongens boeken van Dik Trom (1891), Pietje Bell (1914) en Kruimeltje (1923) erg populaire kinderboeken. Inmiddels waren er in Nederland ook uitgevers actief die zich (voor een groot deel) richten op het uitgeven van kinderboeken. Denk daarbij aan de uitgeverijen van Kluitman, Van Goor en Van Holkema en Warendorf.

De 20e eeuw: het prentenboek ontwikkelt en krijgt meer status

De eerste helft van de 20e eeuw kenmerkt zich door een levendige discussie over het nut en noodzaak van kinderboeken en prentenboeken, de educatieve en kunstzinnige waarde en de moralistische waarde. In 1955 markeert de uitgave van Annie M.G. Schmidt “Ik ben lekker stout” het protest tegen de manier waarop er lang tegen kinderboeken was aangekeken. Kinder- en prentenboeken mogen gewoon leuk zijn. Zonder moralistische boodschap en alles kan en mag. De fantasie van het kind begint steeds meer voorop te staan.

Een prachtig boek over Nederlandse boekillustratie in de twintigste eeuw is het boek “De Verbeelders” van Saskia de Bodt.

Het kinderboek krijgt ook meer aandacht dankzij “de Kinderboekenweek” welke sinds 1955 gehouden wordt. De prijzen zoals de Gouden Griffel (vanaf 1971) en Penselen (vanaf 1973) geven de auteur en illustrator van het kinderboek ook steeds meer status. Ook het prentenboek profiteert hiervan. De prijzen worden, in de categorie onder de zes jaar, regelmatig aan een auteur of illustrator van een prentenboek toegekend. Met de komst van de Nationale Voorleesdagen, waarin prentenboeken centraal staan, en er zelfs een prentenboek van het jaar gekozen wordt, wordt deze trend voortgezet.

Enkele noemenswaardigheden uit de twintigste eeuw

In 1931 verschijnt het eerste boek van Babar (het olifantje) van Jean de Brunhoff in Frankrijk
In 1937 publiceert Dr. Seuss zijn eerste prentenboek “And to Think That I Saw it on Mulberry Street”

In 1939 verschijnt “De avonturen van Pinkeltje” van Schrijver Dick Laan met tekeningen van Rein van Looy
In 1942 begint Simon & Schuster met het uitgeven van de Gouden Boekjes
In 1952 publiceerde Het Parool het eerste Jip-en-Janneke verhaal van Annie M.G. Schmidt
In 1955 verschijnt het eerste Nijntje boek van Dick Bruna
In 1963 verschijnt het veelgeprezen “Where The Wild Things Are” (Max en de Maximonsters) van Maurice Sendak
In 1970 wordt Barbapapa van Annette Tison en Talus Taylor geboren (als zaadje in de tuin!) 🙂
In 1978 tekent Jet Boeke haar eerste Dikkie Dik
In 1978 verschijnt het succesvolle tekstloze prentenboek The Snowman (De Sneeuwman) van Raymond Briggs

In 1987 verschijnt het populaire zoekboek Waar is Wally van Martin Handford
In 1989 verschijnt het eerste Kikker boek van Max Velthuijs, Kikker is verliefd
In 1989 wordt Elmer van David McKee opnieuw uitgegeven en wordt nu wel een succes
In 1999 verschijnt de Gruffalo van auteur Julia Donaldson en Illustrator Axel Scheffler.

Kijk ook eens naar alle boekbesprekingen en recensies van prentenboeken op Prentenboek.nl